Guest Urban Critics

De stadsarchitect in Barcelona fungeert als aanjager van ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke vernieuwingen. Vanuit het ‘Chief Architect Office’ overzien Xavier Matilla en Sílvia Casorrán Martos en hun team alle bouwprojecten in de stad en ontwikkelen ze visies die bijdragen aan de transformatie van de stad.

Een vooruitstrevende visie die door hen is ontwikkeld gaat over de leefbare stad met meer gezonde, groene en kwalitatief hoogwaardige openbare ruimte voor iedereen, waarbij lokale sociale en economische netwerken versterkt worden. Vanwege de schaarse ruimte in Barcelona is in deze visie de aandacht gericht op de straten. In plaats van hoofdzakelijk dienst te doen als (auto)verkeersaders, worden ze gezien als plekken waar nieuwe waardevolle openbare ruimtes gemaakt kunnen worden.

Tactical urbanism

Xavier Matilla is als stadsarchitect Hoofd van de Urban Ecology Authority dat gaat over de ’tactical urbanism’ interventies. Het stadsbestuur van Barcelona maakt gebruik van diverse methoden voor de ontwikkeling, het testen en uitvoeren van ideeën voor de transformatie van de stad. Tactical urbanism is hiertoe een belangrijk middel, waarbij met tijdelijke interventies grootschalige herontwikkelingen uitgeprobeerd worden en als aanzet dienen voor meer structurele veranderingen. Hierdoor kunnen openbare ruimtes op een snelle en goedkope manier getransformeerd worden, kan gereageerd worden op een directe noodzaak of wordt de potentie van alternatief gebruik gefaciliteerd.

Barcelona begon met ’tactical urbanism’ bij het uitvoeren van de Superblock pilot Poblenou, waarbij openbare ruimte geclaimd werd op autoverkeer door met verf en betonnen afscheidingen fietspaden te maken of straten af te sluiten. De noodzaak hiertoe werd onderschreven door Covid-19. Enerzijds waren de straten grotendeels vrij van autoverkeer door de lockdowns; anderzijds was er letterlijk meer openbare ruimte nodig voor bewoners om voldoende afstand te bewaren tijdens het wandelen of zitten op het terras.

Deze lokale interventies worden in Barcelona ontwikkeld tot een stadsbrede strategie. Zo is er elk weekend Obrim Carrers, een initiatief waarbij de straten volledig worden opengesteld voor voetgangers en fietsers. De openbare ruimte wordt zo voor inwoners geclaimd door steeds andere straten af te sluiten voor autoverkeer.

Het Superilla Barcelona project is een tactical urbanism initiatief dat structureel is gemaakt en toegepast op Eixample, een groot deel in het hart van Barcelona dat eind negentiende eeuw werd ontworpen door stedenbouwkundige Ildefons Cerdà. Superilla Barcelona moet dienen als de hedendaagse tegenhanger voor de transformatie van de stad. Het gaat uit van de compacte stad, vergelijkbaar aan het idee van de tienminutenstad, waarbij meerdere stadsblokken van het ‘Plan Eixample’ middels groene assen voor voetgangers en fietsers worden ‘samengevoegd’ tot een superblok.

Om Barcelona te moderniseren en de dichtgeslibde stad gezonder te maken werd het ‘Plan Eixample’ ontwikkeld, met een grootschalige en meer open en groene uitbreiding. Hierbij wordt een netwerk van groene hubs en nieuwe pleinen geïntroduceerd, autoverkeer geweerd en worden fietsen, lopen en openbaar vervoer geprioriteerd. In 2030 dient één op de drie straten in Eixample getransformeerd te zijn, waarbij inwoners niet meer dan tweehonderd meter van een groene plek of een plein verwijderd zijn.

Bewonersparticipatie

Er is ook stevig geïnvesteerd in participatievormen om inwoners een wezenlijke rol in de ontwikkeling van de stad te geven. Zo is er een centraal orgaan opgezet voor het Superilla project om het ontwerp en de uitvoering van de plannen te monitoren en valideren. De plannen worden ontwikkeld op basis van ontwerpwedstrijden door multidisciplinaire teams die samenwerken en kennis delen om de nieuwe openbare ruimtes vorm te geven. Lokale bewoners en verenigingen, alsook zakelijke en professionele stakeholders worden bij de planvorming betrokken op stads- en buurtniveau.

Silvía Cassorrán woont al haar hele leven in de wijk (barrio) Poblenou, dat in 2016 het eerste superblock van de stad werd. Hierover zegt ze in de krant The Guardian:

“Before we shopped and socialised in other parts of the barrio. There was no life here. But now it’s hard to even get out of the super block because there are so many people who stop and talk.”

Ze vult daarna aan: “That’s the big change – the way we use the space and getting to know our neighbours. We’ve got three playgrounds and picnic areas where everyone congregates. You get kids doing their homework, elderly people playing Parcheesi, a democratisation of space just through putting in four picnic tables. There’s a real sense of identity with the place.“

Profiel

Xavier Matilla (Terassa, 1975) is een architect-stedenbouwer en heeft gestudeerd aan de ETSAV-UPC Vallès School of Architecture. Na zijn afstuderen heeft hij zich ontplooid bij verscheidene gerenommeerde architecten en stedenbouwkundige ontwerpbureaus, waarmee hij diverse prijzen en onderscheidingen heeft gewonnen. In 2013 richtte hij met architecte Mónica Beguer het bureau Territorios XLM op, waarmee hij zich richtte op strategische territoriale planning, stedenbouwkundige projecten en openbare ruimtes.

Matilla is associate professor aan het Department of Urbanism and Spatial Planning (DUOT) van de Polytechnische Universiteit van Catalonia (UPC_BarcelonaTECH) en is professor van de Metropolis Master in Metropolitan and Urban Studies van het Barcelona Institute of Regional and Metropolitan Studies (IERMB). Daarnaast zijn er diverse publicaties over stedenbouwkundig ontwerp en openbare ruimte van zijn hand verschenen.

Tussen 2010 en 2015 was hij secretaris van de Association of Urban Architects of Catalonia en tussen 2015 en 2019 was hij raadslid van het gemeentebestuur van Terrassa. Momenteel is Xavier Matilla Stadsarchitect van het gemeentebestuur van Barcelona.

Sílvia Casorrán Martos (Barcelona, 1979) heeft omgevingswetenschappen gestudeerd aan de Universidad Autónoma de Barcelona, de Universiteit van Utrecht en Guadalajara University in Mexico. Na haar afstuderen heeft ze zich vijftien jaar lang ontwikkeld als consultant op het gebied van duurzame mobiliteitsplanning en management voor private partijen en vervolgens vijf jaar in de publieke sector voor de Barcelona Metropolitan Area (AMB) en het gemeentebestuur van Barcelona. Casorrán is sinds 2015 verantwoordelijk voor de Metropolitan Bicycle Office en coördineert tevens het Spanish Cycling Cities Network.

Sinds juli 2019 is ze raadslid mobiliteit voor het Sant Martí district in Barcelona en sinds maart 2021 is ze vice-stadsarchitect van het gemeentebestuur van Barcelona. Ze woont in een Poblenou Superblock in Barcelona en is sinds 2003 actief betrokken bij de Vereniging ter promotie van Openbaar Vervoer, de Poblenou Buurtvereniging en de Poblenou Superblock vereniging. Daarnaast fietst Sílvia Casorrán dagelijks uit overtuiging van de potentie van fietsen in steden.

Meer informatie

• Two-way street: how Barcelona is democratising public space (Dec 2020)
• 10-year plan City of Barcelona: Towards Superblock Barcelona (Nov 2020)
• Barcelona’s Superblocks: Change the Grid Change your Neighborhood (video, 2018)
• Barcelona Superblocks: How Power and Politics Shape Transformational Adaptation          (April 2018)
• Rebalancing Urban Life Block by Block (video, 2021)

Over de Guest Urban Critic lezing

Elk jaar nodigt AIR, namens de Van der Leeuwkring een gast uit om de rol van Guest Urban Critic te vervullen op het Stadmakerscongres. Deze duidt vanuit ervaring en deskundigheid de Rotterdamse praktijk van het stadmaken en de ontwikkeling van de stad, positioneert deze internationaal en houdt deze tevens een spiegel voor.

AIR sprak met Xavier Matilla and Sílvia Casorrán over het Barcelona Superblock model, een transformatie van rechtlijnige, volle autostad naar veerkrachtige stad met een combinatie van groen, openbare ruimte en mobiliteit. Hoe maak je een stad voor mensen in plaats van auto’s? Lees het interview hier.